Szachy – zasady, porady, akcesoria. Jak grać?

Szachy to zdecydowanie wyjątkowa gra, mówi się nawet, że jest to gra królewska. Podczas symulacji bitwy jeden z graczy musi wykazać się lepszym zmysłem strategicznym i taktycznym, aby pokonać przeciwnika. Żeby jednak grać na zawodowym poziomie, na początek należy zacząć od zapoznania się z podstawowymi zasadami. Jak się gra w szachy, jakie są ruchy figur oraz różne porady znajdziesz w poniższym artykule. W ten sposób będziesz mógł czerpać zabawę z tej gry, ogrywać przeciwników, a nawet zacząć brać udział w zawodach.

Polecamy: Bilard: zasady, porady, akcesoria. Jak grać?

Historia szachów

Powszechnie uważa się, że klasyczne szachy narodziły się w Indiach. Pierwsze pisemne wzmianki na jej temat pochodzą z Persji i datowane są na szósty wiek naszej. Dzięki wojnom, szlakom handlowym oraz wymianie kulturowej pomiędzy Europą i Azją, wczesna forma gry trafiła na Stary Kontynent we wczesnym średniowieczu. Przez kolejne stulecia stopniowo stawała się coraz bardziej znana nie tylko w krajach basenu Morza Śródziemnego, ale także na północ od nich, w tym na ziemiach polskich. Szachy tradycyjnie uznawane były za grę królewską, w którą bawiła się arystokracja oraz bogaci mieszczanie.

Wraz z nadejściem renesansu szachy przyjęły w Europie swoją klasyczną formę i zestaw reguł, które z drobnymi zmianami obowiązują do dziś. Gra stała się dla wielu źródłem fascynacji, zdobywając coraz większą liczbę miłośników, także spoza tradycyjnych kręgów. Już w XVI i XVII wieku pojawiły się profesjonalne poradniki i podręczniki gry. Pierwszy w historii poważny międzynarodowy turniej szachowy zorganizowano w 1851 roku w Londynie. Siedemdziesiąt lat później powołano Międzynarodową Federację Szachową, która do dziś organizuje prestiżowe szachowe olimpiady oraz zrzesza stowarzyszenia szachowe z ponad 100 krajów świata.

Szachy – plansza i bierki

Partia szachowa w klasycznej odmianie gry przebiega na czarno-białej szachownicy, posiadającej 64 pola, które są ułożone naprzemiennie w 8 ponumerowanych rzędach i kolumnach podpisanych literami, od A do H. Do planszy dołączone powinny być też 32 bierki (powszechnie i mylenie nazywane pionkami), po 16 dla każdego z gracza, który otrzymuje figury w jednym z dwóch kolorów (tradycyjnie jest to biały lub czarny). W skład kompletu 16 bierek wchodzi 8 pionów, 2 wieże, 2 koniki, królowa i król.

Kupno zestawu szachowego nie nastręczy żadnych problemów. Sklepy oferują bowiem komplety w cenach od kilkunastu do kilku tysięcy złotych. Koszt jest uzależniony oczywiście od materiałów, z jakich zostały wykonane bierki oraz plansza. Najdroższe egzemplarze gry, które mogą stanowić interesującą ozdobę gustownego salonu, mają ręcznie rzeźbione figury z wysokiej jakości drewna, w najtańszych musimy zadowolić się kartonowymi szachownicami i pionami z plastiku.

Zasady gry w szachy – ułożenie figur na szachownicy

Żeby zacząć grę w szachy, potrzebujemy planszy szachowej oraz figur. Figury najczęściej są koloru białego i czarnego. To, który gracz dostanie dany kolor, wybierane jest losowo i ten, kto wybierze białe bierki, rozpoczyna grę.

Każdy z graczy otrzymuje te same figury do dyspozycji. Należy je ustawić w określonym porządku. Zaczynając od lewej strony, na pierwszej linii ustawiamy: wieżę, skoczka, gońca, hetmana, króla i od prawej strony: wieżę, skoczka i gońca.

Klasyczne szachy są grą dla dwóch osób. Przed rozpoczęciem partii każdy z graczy ustawia swoje bierki na z góry ustalonych polach, zajmując cały rząd 1 i 2 (pierwszy gracz) oraz 7 i 8 (drugi gracz).

Zabawę rozpoczyna zawsze osoba posiadająca białe (lub ich odpowiednik) bierki. Podczas rozgrywki gracze na przemian przesuwają kolejne bierki. Gracz nie może spasować i odmówić ruchu figury w swojej turze. Każdy typ bierki porusza się zgodnie z określonymi zasadami, a poznanie ich wszystkich jest podstawowym wyzwaniem podczas nauki gry. Jeżeli nasza figura zakończy swój ruch na polu zajmowanym przez bierkę drugiego koloru, to przeciwnik musi usunąć ją z pola gry.

Pionki hetmana i króla mamy tylko pojedyncze, natomiast wieżę, gońca i skoczka mamy podwójne. Na drugiej linii ustawiamy 8 pionków. Wygrywa ten, który zrobi „mata” królowi przeciwnika, czyli doprowadzi do takiej sytuacji, gdzie król gracza nie może już poruszać się bez zagrożenia biciem poprzez konkurenta w następnej turze.

W zwykłej zabawie w gronie znajomych lub rodziny nie ma zazwyczaj limitu czasu, jaki poświęcamy na wykonanie ruchu i analizę sytuacji. W profesjonalnych meczach zazwyczaj stosuje się zegary i ścisłe ograniczenia czasowe, by zawodnicy nie przedłużali rozgrywki.

W jaki sposób poruszają się figury w szachach?

Zasady w szachach są zawsze takie same i nie można ich zmieniać. Każda figura ma określone ruchy, do których musimy się dostosować podczas gry.

Pionki poruszają się o jedno pole do przodu, w linii prostej. Wyjątek stanowi wyłącznie pierwsze posunięcie bierki, ponieważ można wtedy wykonać dwa ruchy do przodu. Bicie wykonujemy na ukos i trzeba pamiętać, że pionki jako jedyne ze wszystkich figur nie mają możliwości cofania się. Pionki możemy wymienić na każdą inną, gdy dojdziemy do linii przemiany, czyli linii ósmej dla białego oraz pierwszej dla czarnego. Wtedy pionek otrzymuje tak zwaną promocję.

Wieża w szachach wykonuje ruchy poziomo i pionowo oraz w liniach prostych, a także możemy ją przesunąć po nieokreślonej liczbie pól. Po zbiciu wieży przeciwnika zastępuje jego miejsce. Jej wartość bojowa rośnie wraz ze zmniejszaniem się figurek na planszy.

Skoczek porusza się o trzy pola do przodu, a następnie o jedno pole w prawo albo w lewo, w dowolnym kierunku. To jedyna figura na szachownicy, która może również przeskakiwać przez figury własne i przeciwnika, więc uniknięcie ataku skoczka jest niemożliwe. Skoczkiem możemy także rozpocząć partię.

Jak porusza się goniec? Ta figura przeskakuje po przekątnych oraz do przodu i do tyłu, po nieograniczonej ilości pól. Goniec w białym kolorze porusza się wyłącznie po białych polach, a czarny goniec po czarnych.

Hetman może poruszać się po liniach prostych i przekątnych, o nieograniczoną liczbę pól i w dowolnym kierunku. Jest to najsilniejsza figura w szachach.

Natomiast jeśli chodzi o króla, to jest to najważniejsza figura na całej szachownicy. Może przeskakiwać o jedno pole w każdą stronę. Kiedy dojdzie do sytuacji, w której król zagrożony jest biciem, to jest to tak zwany szach. Gdy król nie może przeskoczyć na pole, które będzie poza zasięgiem przeciwnika, następuje szach mat.

Podsumowując figury poruszają się w poniższy sposób:

Piony – podstawowa figura, która normalnie porusza się jedynie o jedno pole naprzód, ale gdy nadarzy się okazja – może także zbić figurę przeciwnika po skosie. Wyjątkiem od tej reguły jest nasz pierwszy ruch w partii – w takiej sytuacji możemy ruszyć pion o dwa pola do przodu. Gdy pion dotrze do przeciwnego krańca szachownicy, zostaje promowany i w zależności od decyzji gracza – zamienia się w wieżę, gońca lub konika.
Wieże – figura, która przemieszcza się o dowolną liczbę pól w poziomie lub pionie.
Koniki/skoczki – porusza się w dowolnym kierunki o dwa pola do przodu, a następnie o jedno w bok.
Gońce – podczas ruchu pokonuje dowolną liczbę pól, podobnie jak wieża, ale może dokonać tego tylko po skosach.
Królowa/hetman – najbardziej mobilna bierka, która porusza się o dowolną liczbę pól w pionie, poziomie i po skosach.
Król – figura poruszająca się o jedno pole w poziomie, pionie lub na ukos.

Porady dotyczące gry w szachy

Kiedy dowiedzieliśmy się, jakie są zasady w szachach, to czas najwyższy przejść do przyjemniejszej części, czyli rozegrania bitwy. Ustawiamy naprzeciwko siebie białą i czarną armię, a następnie rozpoczynamy walkę. Na początek oczywiście musimy w drodze losowania wybrać osobę, która będzie rozpoczynać zabawę białymi figurami.

Żeby dobrze grać w szachy, warto, jak w każdym innym sporcie, po prostu dużo trenować. Jest to rozrywka losowa, więc nie da się z góry określić zwycięstwa. Warto brać udział aktywnie w grze oraz przechwytywać inicjatywę. Należy tworzyć niebezpieczne sytuacje dla przeciwnika i nie czekać na rozwój wydarzeń.

Dobrze jest jednak być bezpiecznym i zachowywać odpowiednią pozycję. Przy czym należy także jednocześnie atakować i osłabiać przeciwnika z bierek.

Nigdy nie warto również poświęcać figur szachowych, jeśli jej zbicie nie będzie służyć jakiemuś większemu celowi, pozwalającemu zyskać większe szanse na wygranie konfrontacji. Każda nasza figura jest ważna, więc nie powinniśmy bezmyślnie tracić naszych zasobów.

Oprócz regularnego grania z różnymi przeciwnikami, można także obejrzeć i przestudiować najlepsze partie szachowe mistrzów.

Istotne jest to, aby jak najszybciej nauczyć się mechanizmów, które pozwalają doprowadzić do groźnych sytuacji dla przeciwnika. Niestety samo wyuczenie się na pamięć standardowych ruchów mistrzów szachowych nie pozwoli nam szybko pokonać przeciwnika, ponieważ nasza wiedza jest dość zawężona i przygotowana wyłącznie do jednej konkretnej sytuacji podczas walki.

Warto studiować, jak doszło do konkretnej sytuacji na szachownicy, ponieważ bez świadomości i bez refleksji, a także szerszego spojrzenia na wcześniejsze ruchy swoje oraz drugiego gracza, nie będziemy mogli zdobywać coraz większych umiejętności oraz wiedzy szachowej. W ten sposób nie tylko nie osiągniemy zwycięstwa, a nawet będziemy mogli doprowadzić do sytuacji, w której będziemy zażenowani i stwierdzimy, że szachy są rozrywką wyłącznie dla osób z wiedzą matematyczną. Dobrze jest jednak potrenować i pokonać przeciwnika, mówiąc szach-mat. Grę w szachy można także traktować jako rozwój intelektualny dla osób starszych i młodszych, bez granic wieku.

Warunki zwycięstwa w szachach

Rozgrywka kończy się w sytuacji, w której jeden z graczy może zbić króla przeciwnika, a ten nie jest w stanie w żaden sposób zapobiec tej sytuacji. Zwycięstwo następuje dwuetapowo. Pierwsza faza to tzw. szach, w której król jest bezpośrednio zagrożony zbiciem przez jedną z naszych bierek. Pamiętajmy o tym, że musimy sygnalizować oponentowi to, iż znajduje się w takiej sytuacji. Jeżeli w następnej turze nie może zmienić pozycji bierek w taki sposób, by zapobiec stracie króla, w naszej turze następuje automatycznie tzw. mat, który oznacza zwycięstwo.

Czasem partia może zakończyć się jednak tzw. patem, w tej sytuacji obaj zawodnicy pozostają na planszy tylko z niezbitymi królami. Ogłasza się wówczas remis.

Jakie są rodzaje szachów?

Szachy turniejowe

Ta forma gry wymaga znacznie więcej wysiłku i skupienia ze strony graczy. W turniejach uczestniczą gracze o różnym poziomie zaawansowania, ale wszyscy dążą do osiągnięcia zwycięstwa.

Podczas gry w szachy turniejowe, ważne jest, aby przestrzegać reguł turniejowych, które określają zasady dotyczące czasu gry, użycia notatek, wykorzystywania zegara i innych elementów gry. Przed rozpoczęciem turnieju, gracze muszą zazwyczaj zarejestrować się, następnie otrzymują numery startowe i uczestniczą w kilku rundach gier, w których rywalizują z innymi graczami.

Każdy gracz ma ograniczony czas na wykonanie swojego ruchu. Do mierzenia czasu wykorzystywany jest specjalny zegar szachowy. Gracze muszą przestrzegać ustalonych zasad odnośnie czasu gry, aby uniknąć kar. Ważne jest również, aby korzystać z notatek, aby móc zapisać swoje ruchy i tym samym mieć lepszą kontrolę nad grą.

W szachach turniejowych strategia i taktyka są kluczowe. Gracze muszą wiedzieć, jak dobrze planować swoje ruchy i jak reagować na ruchy przeciwnika. Ważne jest również, aby poznać różne otwarcia i ich warianty. Gracze muszą również być w stanie przewidzieć ruchy przeciwnika i mieć odpowiednią obronę, aby uniknąć pułapek i zagrożeń.

Wszyscy gracze w szachy turniejowe muszą być dobrze przygotowani do rywalizacji i być w stanie zachować spokój i skupienie podczas gry. Wymaga to wysokiej dyscypliny, koncentracji i umiejętności radzenia sobie ze stresem. Z drugiej strony, gra w szachy turniejowe jest wspaniałą okazją do poznania nowych ludzi, rozwijania umiejętności oraz doświadczania emocji związanych z rywalizacją.

Szachy magnetyczne

Szachy magnetyczne to popularna forma gry w szachy, która jest idealna dla osób, które chcą cieszyć się grą w dowolnym miejscu i czasie. Składają się z płyty szachowej z metalową blachą i zestawu klocków do gry, z metalową podstawą i magnesem wewnątrz.

Gra w szachy magnetyczne jest bardzo prosta i wygodna. Klocki do gry przylegają do płyty szachowej dzięki magnesom, co zapobiega ich przesuwaniu się i umożliwia grę nawet w trudnych warunkach. Dzięki temu szachy magnetyczne są idealne do gry w podróży, w samolocie, w pociągu lub na pikniku.

Wszystkie zasady gry w szachy tradycyjne stosują się również do szachów magnetycznych. Istotne jest, aby gracze przestrzegali zasad i zasad etykiety szachowej, takich jak szanowanie przeciwnika, nienaruszanie planszy, niezakłócanie gry innych graczy, a także prawidłowe przesuwanie klocków do gry i korzystanie z zegara szachowego.

Gra w szachy magnetyczne może być również doskonałym sposobem na naukę gry w szachy. Dzięki temu, że klocki do gry przylegają do płyty szachowej, łatwiej jest śledzić ruchy przeciwnika i zrozumieć różne taktyki i strategie w grze. Wszystkie ruchy są wyraźnie widoczne i łatwiej zauważyć błędy, co pomaga w doskonaleniu umiejętności gry w szachy.

Szachy rzeźbione

Szachy rzeźbione to nie tylko narzędzie do gry, ale również dzieło sztuki. Każde z drewnianych pionków, figury i szachownicy są starannie wykonane przez rzeźbiarza, tworząc piękne i unikatowe szachy.

Rzeźbienie szachów jest sztuką, która ma długą tradycję, sięgającą wieków temu. Zwykle są wykonane z drewna, ale mogą być również wykonane z innych materiałów, takich jak marmur, kość słoniowa, jadeit i inne kamienie szlachetne. W każdym przypadku, szachy rzeźbione zawsze cechują się wysokim poziomem estetyki i trwałości.

W zależności od stylu, szachy rzeźbione mogą reprezentować różne kultury. Mogą również przedstawiać różne postacie, takie jak rycerzy, wojowników, królów i królowe, a także symbole kultury i religii.

Gra w szachy rzeźbione jest wyjątkowym doświadczeniem. Kiedy gracze siadają przy takim pięknym zestawie, zaczynają się czuć jakby grali w coś więcej niż tylko w zwykłe szachy. Rzeźbione figury dają szachom nowy wymiar i prowadzą do uczucia szacunku wobec sztuki i kultury.

Szachy elektroniczne

Szachy elektroniczne to zaawansowane narzędzie do gry, które umożliwiają graczom wirtualną rozgrywkę na planszy, z komputerem lub z innymi graczami na całym świecie. Szachy elektroniczne pozwalają na zapisywanie ruchów, analizowanie partii i ocenianie poziomu gry.

Podstawowym elementem szachów elektronicznych jest plansza, która jest wyposażona w detektory ruchów, a także w ekran LCD, który wyświetla aktualny stan gry, wskazując na pionki, figury i pozycje na planszy. Plansza ta łączy się z komputerem lub urządzeniem mobilnym.

Oprogramowanie szachów elektronicznych oferuje wiele funkcji, takich jak różne tryby gry, z których najpopularniejszymi są: gra z komputerem, gra z innymi graczami online oraz rozwiązywanie zagadek szachowych. Programy te również oferują wiele opcji, takich jak regulacja poziomu trudności, ustawienie czasu gry, analiza ruchów, rysowanie na planszy, a także przeglądanie i drukowanie partii.

Szachy elektroniczne są nie tylko narzędziem do gry, ale również doskonałym narzędziem szkoleniowym dla graczy w każdym wieku i poziomie zaawansowania. Dzięki możliwości analizowania i porównywania partii, szachy elektroniczne pozwalają na szybszy i bardziej skuteczny rozwój umiejętności.

Gra w szachy dla kilku osób

Gra w szachy dla kilku osób to fascynujące wyzwanie, które wymaga koordynacji i umiejętności strategicznych od każdego uczestnika. Istnieje wiele różnych sposobów gry w szachy dla kilku osób, ale najczęściej wykorzystuje się plansze szachowe o większych rozmiarach oraz większe zestawy figurek.

W grze dla kilku osób, istnieje wiele wariantów. W jednym z nich, gra toczy się na jednej planszy szachowej, a uczestnicy dzielą się na drużyny i wykonują ruchy na zmianę. Wariant ten wymaga dobrej koordynacji między graczami i umiejętności komunikowania się.

Inny wariant polega na rozegrania kilku partii jednocześnie, na różnych planszach szachowych. Wariant ten umożliwia grę każdemu uczestnikowi z innymi i wymaga koordynacji czasowej. W tym przypadku często stosuje się również zegary szachowe, aby upewnić się, że każda partia przebiega w podobnym tempie.

W przypadku gry dla kilku osób, warto zwrócić uwagę na to, aby gra była fair play, a uczestnicy przestrzegali zasad etykiety. Dzięki temu gra może być jeszcze bardziej przyjemna i satysfakcjonująca dla wszystkich uczestników.

Gadżety i akcesoria do gry w szachy

Zegary szachowe

Zegar szachowy to podstawowe narzędzie wykorzystywane w turniejach i meczach szachowych. Zegar ten pozwala na kontrolowanie czasu gry, co zapewnia równość szans i grę fair play.

Czas gry jest podzielony na dwie części - dla każdego gracza jest przeznaczony określony czas, zazwyczaj od 5 do 60 minut. Po każdym ruchu gracza, ten naciska przycisk na zegarze, co uruchamia czas przeciwnika, a zatrzymuje czas gracza, który wykonał ruch. Jeśli któryś z graczy przekroczy czas wyznaczony na swoją partię, przegrywa.

Podczas turniejów szachowych, zegar szachowy jest bardzo ważny, ponieważ umożliwia regulowanie czasu gry i zapobiega manipulacji czasem przez graczy. Używanie zegara szachowego wymaga od graczy umiejętności planowania i szybkiego podejmowania decyzji, ponieważ w przypadku braku czasu, mogą popełnić błędy lub przekroczyć czas na partię.

Stoły szachowe

Stół szachowy to mebel, który umożliwia wygodną grę w szachy. Idealny stół szachowy powinien być stabilny, wygodny i funkcjonalny. Przy wyborze stołu szachowego należy zwrócić uwagę na wiele czynników, takich jak materiał, styl, rozmiar i wysokość.

Materiał, z którego wykonany jest stół szachowy, ma wpływ na jego wytrzymałość i estetykę. Najczęściej stosowane materiały to drewno, metal i szkło. Drewniane stoły szachowe są najpopularniejsze ze względu na swoją trwałość, piękny wygląd i przyjemne w dotyku powierzchnie. Stoły szachowe z metalu lub szkła są bardziej nowoczesne i minimalistyczne, ale mogą być mniej wytrzymałe.

Rozmiar stołu szachowego jest ważnym czynnikiem przy wyborze. Stoły szachowe są dostępne w różnych rozmiarach, zaczynając od stołów o wymiarach 40x40 cm, a kończąc na dużych stołach o wymiarach 80x80 cm. Wielkość stołu szachowego powinna być dostosowana do ilości graczy i dostępnego miejsca w pomieszczeniu.

Wysokość stołu szachowego to kolejny ważny czynnik. Stoły szachowe powinny być na tyle wysokie, aby gracze mogli wygodnie grać bez pochylania się. Standardowa wysokość stołu szachowego wynosi około 75 cm, ale można ją dostosować do indywidualnych potrzeb.